Bij tandproblemen denk je niet meteen aan een ernstig probleem. Maar eerder aan een val, te weinig knaagmateriaal en dat niet voldaan wordt aan de knaagbehoefte van de hamster. Dit komt omdat bij dwerghamsters tot op heden geen erfelijk tandprobleem bekend was.
Vaak worden te lange snijtanden olifanttanden genoemd. Dit omdat de tanden gebogen in de kaak staan en wanneer ze te lang worden, ze gebogen doorgroeien en dan op olifanttanden beginnen te lijken. Hier ligt het grote gevaar: te lange tanden groeien veelal naar binnen met alle consequenties van dien. Zo kunnen de tanden in het gehemelte groeien. Bij hamsters met tandproblemen zie je veelal dat ze onvoldoende voedsel kunnen eten en erg afvallen. Controleer daarom ook altijd de tanden indien jij vindt dat jouw hamster erg afvalt. Nog beter: controleer elke keer dat jij het hamsterverblijf schoonmaakt, ook de tanden.
Een hamster heeft vier snijtanden en twaalf kiezen, zes aan elke zijde, drie boven en drie onder. De vier snijtanden groeien levenslang door en de voorkant is geel van kleur. Deze kleur is vaak op jonge leeftijd zacht geel en naar mate ouder worden oranje geel. Aan de zijkant zijn de snijtanden ivoorwit van kleur. De bovenste snijtanden zijn heel klein en de onderste snijtanden heel lang. Als je de lippen opzij doet zie je dat de ondertanden van elkaar staan en de tanden naar één centrumpunt groeien. Dit met een lichte buiging, zowel richting de ander tand als richting binnenkant van de bek. De boventanden idem, maar die zijn zodanig kort dat je dit haast niet ziet.
De onderste snijtanden zitten zodanig flexibel dat ze heel iets kunnen bewegen. Ze zitten dus niet heel erg vast. Elke snijtand leunt op de andere snijtand. Zo is bij bijvoorbeeld tandenknarsen mogelijk dat je een klein spleetje kunt zien.
De snijtanden onder zijn heel lang en schuiven bij het knagen achterlangs de boven snijtanden.
Op de onderstaande foto's kan je tanden van een volwassen exemplaar zien. Op de tweede foto aan de linkerkant is de onderlip naar beneden gehaald om zo te laten zien hoe de snijtanden in de kaak zitten.
|
|
|
|
Hieronder twee foto's van dezelfde Russische dwerghamster van 3,5 week oud. De foto's zijn vlak achter elkaar genomen en hierop kan je zien hoe flexibel de snijtanden zijn.
|
|
Hoe kunnen tandproblemen ontstaan?
De linker en rechter snijtand leunen op elkaar, zowel boven als beneden. De onderste snijtanden glijden langs de boven snijtanden. Bij het knagen vindt er zodanig wrijving dat alle vier snijtanden slijten. Deze wrijving is nodig omdat alle vier snijtanden levenslang doorgroeien. Wanneer deze wrijving niet meer goed verloopt, ontstaan er tandproblemen.
Er zijn verschillende oorzaken van tandproblemen te noemen:
- een tandprobleem ontstaan door een incident;
- tandprobleem ontstaan door een erfelijk afwijking waarbij de boven- en/of onderkaak niet goed op elkaar aansluit;
- tandproblemen ontstaan door een probleem in kalk / calcium stofwisseling;
- te veel verwantschap / te veel inteelt (consanguinity);
- andere oorzaken.
Een tandprobleem door een incident zoals een val of door andere externe factoren kan voorkomen. Echter je moet als fokker er bij stil staan dat wanneer meerdere gevallen zijn, het niet aannemelijk is dat dit toeval is.
Bij konijnen is een erfelijke afwijking bekend die ervoor zorgt dat de bovenkaak korter is. Daardoor lijkt de onderkaak te lang te zijn. Hierdoor sluiten de snijtanden niet goed op elkaar aan en daardoor vindt de natuurlijke slijtage niet goed plaats waardoor de tanden te lang worden. Bij deze tandproblemen zie je het probleem heel snel ontstaan. Dat zou bij hamsters ook kunnen gebeuren.
Tandproblemen kunnen ook door stofwisselingsproblemen ontstaan. Wanneer botten minder sterk worden door calciumgebrek kunnen de tanden los komen te zitten waardoor de tanden niet goed op elkaar sluiten en de natuurlijke slijtage niet goed verloopt. Andere problemen die kunnen ontstaan is dat tanden te zacht van structuur worden en afbreken. Bij deze problemen kunnen de tanden een ander kleur krijgen. Bij vitamine gebrek kunnen de tanden donkerder van kleur worden.
Bij te veel verwantschap kunnen ook tandproblemen ontstaan. Zo bleek bij een wetenschappelijk onderzoek dat na een aantal keren broer x zus combinaties olifanttanden te ontstaan. Dit wordt ook wel consanguinity genoemd.
Andere oorzaken kan bijvoorbeeld diabetes zijn. Bij Chinese dwerghamsters is bij wetenschappelijk onderzoek geconstateerd dat bij diabetes problemen ook tandproblemen kunnen ontstaan. Een ander bekend defect wat bij de Syrische hamster voorkomt is knikstaart. Bij knikstaart defect is bekend dat op latere leeftijd de tanden te lang kunnen worden.
Hoe zien de tanden eruit m.b.t. de tandproblemen geconstateerd bij dit onderzoek?
De tandproblemen betrokken bij dit onderzoek ontstaan pas op een later moment. Ze groeien in het begin normaal en zien er normaal uit. Bij een leeftijd tussen de vier maanden en een jaar oud ontstaan er problemen met de snijtanden. Deze krijgen een ander kleur en groeien niet meer zoals normale snijtanden horen te groeien. Bij enkele gevallen is geconstateerd dat eerst de ondertanden te lang werden en na knippen niet meer groeiden. Bij deze gevallen begint eigenlijk het probleem met de boventanden. Deze groeien niet voldoende waardoor de slijtage niet goed verloopt. In andere gevallen beginnen de problemen eerst met de ondertanden. Op beide foto's hieronder kan je zien dat de ondertanden stompjes zijn. De bovenste snijtanden slijten daardoor niet af waardoor ze te lang worden. Doordat de groeibuiging richting het bekje is, groeien ze meestal naar binnen. Op de foto kan je zien dat beide exemplaren bloedend tandvlees hebben. Ook dit wordt bij deze tandproblemen geregeld geconstateerd. Het lijkt erop dat bij dit tandprobleem de tanden zachter en anders van structuur zijn. De snijtanden breken te snel af.
|
|
Hieronder zie je twee foto's van snijtanden. Het gaat om de snijtanden van eenzelfde dwerghamster met een tijdverschil van 2 maanden. Je ziet dat zowel de kleur als de structuur anders is geworden.
Hieronder een animatie van een probleem gebit waarop de tanden van een goed gebit gezet is. Op het oog lijken de tanden qua stand goed te staan.
|
|
|
|
Bij de meeste gevallen is het verloop anders. Er wordt meestal geconstateerd dat de bovenste snijtanden te lang zijn. Door onwetendheid vallen de onderste snijtanden niet op. Deze zijn veel te kort en groeien niet meer op een normale manier. En daardoor vindt de natuurlijke slijtage van de boventanden niet meer plaats.
Waardoor worden deze tandproblemen veroorzaakt?
Om de oorzaak te achterhalen zijn alle gevallen qua stambomen in een excel model gezet. Bij dit model zijn alle hamsters gekenmerkt qua veroorzaker van het probleem en/of ze een tandprobleem hebben gehad. Daarna zijn de stambomen nagelopen waar precies de dieren zijn aangeschaft en of er overeenkomsten zijn. Er zijn ook analyses gemaakt of het probleem mogelijk veroorzaakt wordt door een virus, bacterie en/of wormen. Ook zijn er verschillende mogelijke oorzaken bestudeerd en aan deskundigen voorgelegd. Dit heeft geleid naar een mogelijke oorzaak.
Wat zijn de kenmerken en overeenkomsten:
- bijna alle gevallen hebben een gemeenschappelijk voorouder;
- veel gevallen beginnen op een leeftijd tussen de 8 en 12 maanden, soms al eerder bij 4 maanden;
- de tanden lijken eerst goed te zijn;
- de tanden krijgen een ander structuur en ander kleur naarmate problemen zich voordoen;
- veel van de gevallen hebben een zwarte kleur of zijn zwart gerelateerd van kleur zoals Russisch blauw;
- bij aantal gevallen is ook golvend haar aanwezig;
- een aantal gevallen hebben een droge huid, kale buik en/of last van snot.
Op één stamboomkaart is te zien dat een dwerghamster zes koppels als (voor)ouders in zijn achtergrond heeft waarbij nageslacht met tandproblemen zijn geconstateerd. Dat de problemen veroorzaakt worden door een virus, bacterie en/of ongedierte als wormen is niet aannemelijk. Conclusie is daarom dat het hier om een erfelijke afwijking gaat die vrij dominant vererft.
Bij de stambomen zien wij dwerghamster van verschillende fokkers. Dat de problemen veroorzaakt worden door te veel verwantschap is onwaarschijnlijk. Niet uit te sluiten is dat door verwantschap het probleem erger is geworden. Opvallend is dat de kleur zwart veel voorkomt en zwart is bij de Russische dwerghamster een vrij nieuwe kleur en stammen meer van elkaar af.
Het probleem begint meestal later. Conclusie is dat het daarom niet door een verkeerde bekstand gaat omdat de slijtage de eerste maanden wel goed gaat.
De tanden worden donkergeel c.q. bruin van kleur. Ze worden ook anders van structuur. Ze breken eerder af dan normaal. Conclusie is dat de tand aangetast wordt door een gebrek waardoor zij zachter van structuur worden. Omdat de tanden een verkeerde stand lijken te hebben indien de problemen zich voordoen, wordt vermoed dat de botten eveneens zachter zijn.
Er zijn een aantal hamsters uit dezelfde lijn waarbij een drinkprobleem geconstateerd is. Zij hebben een gemeenschappelijk voorouder met de tandprobleem lijn, echter zij krijgen zelf geen tandproblemen. Bij twee exemplaren is bij het testen van urine een te hoge eiwitgehalte geconstateerd.
Een deskundige dierenarts heeft aangegeven dat een nierprobleem meestal niet bij de nieren zelf begint, maar dat je vaker ziet dat een kalkstofwisselingsprobleem leidt tot een nierprobleem. En dat dit kan leiden tot zachte botten, verkeerde tandstand en uiteindelijk kan leiden tot tandproblemen. Een kalkstofwisselingsprobleem leidt niet tot diabetes.
Een mogelijk oorzaak is dat deze dwerghamsters een dominant defect hebben dat zorgt voor een stofwisselingsprobleem en dat dit op latere leeftijd tot problemen zoals tandproblemen leidt.
Ongeacht waardoor het probleem veroorzaakt wordt, het is duidelijk dat het hier om een probleem gaat dat van generatie naar generatie gaat.
Ter illustratie een overzicht van een stamboom van een Russische dwerghamster die zelf tandproblemen had en ook doorgegeven heeft aan zijn nageslacht. Dit is de stamboom van de dwerghamster met de naam Invito.
Uit elke combinatie gekenmerkt met een oranje kleur zijn jongen geboren die op latere leeftijd tandproblemen kenden. Zowel Invito als Jayden zijn ouderdieren van hamsters waar een drinkprobleem is geconstateerd (diabetes / nierprobleem). Bij James is een loszittend tand geconstateerd. De ouders van Amy zijn Mila van Beljaars en Igor afkomstig van mij. Amy kent dezelfde moeder als Flint.
Hoe als fokker hiermee om te gaan?
Realiseer dat dit probleem pas later naar boven komt en dat wanneer je het constateert, je waarschijnlijk één of misschien wel meerdere generaties verder bent. Gezien de dominante vererving is te adviseren om niet verder te fokken met de voorouders van de hamster waar het tandprobleem geconstateerd is evenals met de naaste familie zoals broers en zussen.
Daarnaast moet je de tanden consequent in de gaten houden. Het beste is om de tanden te controleren indien het verblijf schoon gemaakt wordt. Dit kan het beste gedaan worden met alle hamsters. Maar zeker als het om zwart (gerelateerde) kleuren gaat of in de achtergrond zwart zit. Dit omdat het probleem tot heden het meest bij zwart gerelateerde kleuren geconstateerd is.
Tanden beoordelen gaat heel gemakkelijk. Wanneer je de hamster in je hand hebt, zorg je ervoor dat je de hamster omgedraaid op de hand hebt zodat je de buik ziet. Met de duim of vinger trek je de onderlip naar beneden. Je ziet dan of de ondertanden goed staan en goed van lengte zijn. De boventanden zie je direct ook omdat de hamster zijn bekje opent.
Fok en selecteer met verstand. Wanneer je gericht fokt op de zwarte en zwart gerelateerde Russen kleuren, zorg ervoor dat je aan bloedverversing doet en zo nu en dan wildkleur of blauw-wildkleur er door heen fokt. Dit verbetert niet alleen de bouw en type, maar zorgt er ook voor dat gedragen afwijkingen minder snel naar boven komen. Je moet je realiseren dat alle zwart (gerelateerde) Russische dwerghamster afstammen van slechts één koppel. Ook golvend haar is een mutatie waarvan wij nog weinig weten wat het precies doet en of het negatieve andere eigenschapen kent. Houdt daarom mutaties die vrij nieuw zijn altijd apart van de andere lijnen. Zodat je altijd terug kunt vallen op de goede dieren. En dat je deze goede lijnen kunt gebruiken om de andere lijnen te verbeteren.
Ik heb een hamster met tandproblemen, hoe te handelen?
Snijtanden die te lang zijn, moeten geknipt of geslepen worden. Dit om te voorkomen dat de tanden in het gehemelte groeien. Het beste is om met de hamster naar een dierenarts te gaan die hiermee ervaring heeft.
Knippen van de snijtanden is een snelle methode, maar veel dierenartsen kiezen liever voor slijpen. Knippen kan namelijk veel stress geven. De tanden mogen niet te kort geknipt worden. Bij het knippen ontstaat er veel kracht op de tand en dit kan effect hebben op het stuk wat afgeknipt wordt en op de tandkas. Bij slijpen van de snijtanden wordt een boor gebruikt. De druk die hierbij op de tand wordt uigeoefend is minimaal. Voordeel van slijpen is dat de tanden beter gecorrigeerd kunnen worden. Nadeel van slijpen is dat het onder gasnarcose moet. Het trekken van tanden wordt door veel dierenartsen afgeraden en wordt niet als een optie gezien.
Bij deze ernstige tandproblemen moet je realiseren dat de tanden op een gegeven moment niet meer groeien en dat ze vast voedsel moeilijker kunnen eten. De voeding kan dan beste aangevuld worden met zachte producten zoals Brinta en klein gesneden groente.
Topics hamsterfora
Er zijn verschillende topics over dit onderwerp te vinden:
DeHamster.nl: Discussie: stambomen defecten - lijst uitsluiting pagina 3
DeHamster.nl: Registratie dwerghamsters met tandproblemen
DeHamster.nl: Dossier tandproblemen
DeHamster.nl: Tandproblemen - Wat te doen - Slijpen of Knippen
Martin Braak
Met dank aan Sylvia de Graaf. Omdat zij zelf twee Russische dwerghamsters met tandproblemen heeft c.q. heeft gehad viel haar de tandproblemen op. Daarna hebben wij samen meer dan 300 emails gestuurd en gediscusseerd over dit probleem, de stambomen geanalyseerd, vergelijkbare problemen bij zowel mensen als andere diersoorten bekeken en hebben hebben wij een excel model gemaakt waarbij meer dan 125 Russische dwerghamsters in kaart zijn gebracht. Dit artikel is op basis van de ervaringen van dit onderzoek geschreven.